Διαταραχή άγχους:
Η κορύφωση των αρνητικών σκέψεων και των αρνητικών αισθημάτων
Το φυσιολογικό άγχος είναι μια χρήσιμη και φυσιολογική αντίδραση
που προετοιμάζει τον οργανισμό να αντιμετωπίσει μια επικείμενη απειλή.
Το παθολογικό άγχος είναι υπερβολικό σε σχέση με το ερέθισμα που το προκαλεί.
Έχει τις ρίζες του περισσότερο σε μια ενδόμυχη ανασφάλεια
και λιγότερο στις αντίξοες συνθήκες του περιβάλλοντος.
Οι αρνητικές σκέψεις συχνά οδηγoύν σε αδιέξοδο. Μια σκέψη ή μια σειρά σκέψεων καρφώνονται στο μυαλό. Ο νους μπλοκάρει. Άγχος, φόβος και θλίψη κατακλύζουν την ψυχή. Αισθάνεται κανείς ότι βρίσκεται στα όριά του, δεν μπορεί να ξεκουραστεί ή να χαρεί με τίποτα, είναι μπουκωμένος. Εξαντλείται γρήγορα, δεν μπορεί να συγκεντρωθεί, είναι ευερέθιστος και δεν κοιμάται καλά. Το σώμα αντιδρά με εφίδρωση, δύσπνοια, ταχυκαρδία και μυϊκή ένταση. Αρνητικές σκέψεις επαναλαμβάνονται μέσα του ασταμάτητα και ανεξέλεγκτα .Όλα φαίνονται δύσκολα και ανυπόφορα.
Δεν μπορεί να ησυχάσει. Η σκέψη γίνεται φαύλος κύκλος.
Το μυαλό μοιάζει με σκοτεινή ρουφήχτρα που καταπίνει όλη την ψυχική και τη σωματική ενέργεια. Όσο περισσότερο προσπαθεί να γλιτώσει τόσο περισσότερο βυθίζεται. Οι σκέψεις φορτίζονται και ενισχύονται από την ίδια την ενέργεια με την οποία τις πολεμά.
Αναγκάζεται να κουράζει τα αγαπημένα του πρόσωπα κάνοντας συνεχείς αναφορές στο πρόβλημά του ακόμα και χωρίς να το θέλει. Αισθάνεται ενοχές και απογοήτευση που δεν μπορεί να είναι δυνατός, δημιουργικός και χαρούμενος. Θα’ θελε να απαλλαγεί από τα αρνητικά συμπτώματα με ένα γρήγορο, μαγικό τρόπο αλλά αισθάνεται πως δεν έχει τη δύναμη και την υπομονή για να αγωνισθεί ώστε σταδιακά να βελτιώσει την κατάστασή του.
Διαταραχή πανικού
Σε μερικές περιπτώσεις εκδηλώνονται περιοδικές εξάρσεις του άγχους με πολύ επώδυνα συμπτώματα σε σωματικό και ψυχικό επίπεδο, όπως:
1. Δυσκολία αναπνοής
2. Καρδιακές αρρυθμίες
3. Βάρος στο στήθος
4. Κόμπος στο λαιμό
5. Εξάψεις
6. Τρεμούλες
7. Δυσκολία στη συγκέντρωση
8. Στεγνό στόμα
9. Φόβος λιποθυμίας
10. Μυϊκή ένταση, μυϊκοί πόνοι.
11. Έντονος φόβος του ατόμου ότι θα τρελαθεί ή θα πεθάνει
Πρόκειται για ακίνδυνες αλλά πολύ αρνητικές εμπειρίες που συχνά ωθούν τον άνθρωπο να επαναλαμβάνει ιατρικές εξετάσεις αναζητώντας τα αίτια της οδύνης στο σωματικό-βιολογικό επίπεδο ή να επισκέπτεται (ιδιαίτερα την ώρα της κρίσης) τα εξωτερικά ιατρεία των νοσοκομείων που εφημερεύουν αναζητώντας τη σωτηρία από τον επικείμενο φαντασιακό κίνδυνο.
Ο Δαρβίνος ήδη το 1872 περιέγραψε τις συνέπειες του έντονου φόβου. «Ο φοβισμένος άνθρωπος στέκεται, κατ’ αρχήν μαρμαρωμένος, ακίνητος, χωρίς ανάσα…η καρδιά χτυπά γρήγορα και βίαια… ακαριαία χλομιάζει, τον περιλούζει κρύος ιδρώτας…λαχανιάζει…ξεραίνεται το στόμα…τρέμουν οι μύες όλου του σώματος…επακολουθεί η δειλία, η αδυναμία δράσεως…Μεγάλες σταγόνες ιδρώτα φαίνονται στο δέρμα…σύντομα επακολουθεί τέλεια σωματική εξάντληση και η διανοητική ικανότητα εκμηδενίζεται»(1).
Οι εξάρσεις αυτές του άγχους συνήθως διαρκούν από μερικά δευτερόλεπτα μέχρι 15 λεπτά. Μερικές φορές αιφνιδιάζουν χωρίς φανερή αιτία και άλλοτε εμφανίζονται μετά από κάποιο αγχογόνο ερέθισμα.
Ψυχολογική διάσταση
Η εσωτερική ισορροπία αυτού που βασανίζεται από παθολογικό άγχος είναι ασταθής. Κάθε στιγμή κινδυνεύει να ανατραπεί κάτω από το βάρος των καθημερινών δυσκολιών. Δεν διαθέτει την απαραίτητη ψυχική δυνατότητα ώστε να υπομένει ψύχραιμα τις ματαιώσεις. Βασανίζεται από εσωτερικές συγκρούσεις, υποσυνείδητες ενοχές, λανθάνουσα επιθετικότητα και ανικανοποίητες παρορμήσεις. Βλέπει την πραγματικότητα μέσα από τον διαθλαστικό φακό της ανασφάλειας.
Στην αντίληψή του υποπίπτουν μόνο τα αρνητικά δεδομένα. Η προσοχή του επικεντρώνεται σε αυτό που είναι επικίνδυνο. Βρίσκεται σε συνεχή εγρήγορση αναζητώντας χωρίς να το θέλει απειλητικά ερεθίσματα. Οι ελπίδες, οι στόχοι και οι οραματισμοί αδυνατίζουν. Η οδύνη δεν του επιτρέπει να νιώσει τη χαρά. Οι ωφέλιμες δραστηριότητες και οι κοινωνικές του σχέσεις περιορίζονται. Η παγίδα του άγχους, του φόβου και της θλίψης τον σπρώχνει στο περιθώριο.
Επειδή πριν από καιρό ένοιωσε μια διαταραχή στην υγεία του ή κάποιος πλήγωσε την ευαισθησία του, κόλλησε εκεί πίσω και παραμένει σε μεγάλο βαθμό δέσμιος του τραυματικού παρελθόντος. Σε αρκετές περιπτώσεις ο χρόνος μοιάζει να σταμάτησε την ώρα του ψυχικού τραύματος. Όλα επιστρέφουν εκεί και χάνουν το νόημα και τη χαρά τους. Η αρνητικές εμπειρίες λειτουργούν σαν μαγνήτης ο οποίος έλκει όλα τα συμβαίνοντα και τα διαπερνά μέσα από το φίλτρο της απογοήτευσης. Ο υπαρξιακός ορίζοντας συστέλλεται στον πυρήνα του ψυχικού τραύματος. Ο νους λειτουργεί σαν μια ταραγμένη δίνη στην οποία βουλιάζει κάθε ελπίδα και πνίγεται.
Μερικές φορές ο άνθρωπος που υποφέρει αποδέχεται ότι το πρόβλημά του είναι ψυχογενές. Όταν όμως πρόκειται να ζητήσει τη βοήθεια των ειδικών αισθάνεται ντροπή και μειονεκτικότητα που δεν είναι από μόνος του σε θέση να βοηθήσει τον εαυτό του. Άλλες φορές αρνείται την ψυχολογική ρίζα των συμπτωμάτων του και επιμένει στην «ορθότητα» των αρνητικών σκέψεών του. Ισχυρίζεται για παράδειγμα ότι είναι άρρωστος και επιμένει, παρά το γεγονός, ότι οι εξετάσεις τις οποίες έχει υποστεί κατ’ επανάληψη, πιστοποιούν ότι είναι απόλυτα υγιής. Φοβάται ότι θα λιποθυμήσει, ότι θα πεθάνει, ότι θα μείνει για πάντα μόνος, ότι δεν τον αγαπούν, ότι δεν θα αντεπεξέλθει στις υποχρεώσεις της συζυγίας και της αγωγής των παιδιών. Νομίζει ότι είναι υπεύθυνος για τα προβλήματα, την ασθένεια ή τις δυσκολίες των άλλων και νοιώθει ενοχές. Μοιάζει σαν να ακινητοποιείται η ιστορική ροή του σύμπαντος και το μόνο που φαίνεται να λειτουργεί είναι το πρόβλημά του.
Όταν συζητάς μαζί του και του εξηγείς ότι όλα "παίζονται" μέσα στο κεφάλι του, εκεί που νομίζεις πως επιτέλους τον έπεισες, γυρίζει πάλι στα ίδια. Του αποδεικνύεις ότι οι φόβοι του είναι φανταστικοί, ότι δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα, και ενώ είσαι σίγουρος πως τον έπεισες αντιλαμβάνεσαι ότι τίποτε δεν άλλαξε. Είναι κολλημένος στις απόψεις του. Δεν παίρνει από λόγια. Και μερικές φορές, όσο περισσότερο του μιλάς, του εξηγείς και του αναλύεις τόσο χειρότερα αισθάνεται. Πιστεύει ότι δεν τον καταλαβαίνει κανένας και νιώθει πίεση από τις συμβουλευτικές προτροπές των άλλων. Μερικές φορές όσο περισσότερο συζητάς μαζί του, τόσο χειρότερα αισθάνεται. Ο λόγος χάνει τη δύναμη και τη χρησιμότητά του. Κάθε επιχείρημα μεγαλώνει την απογοήτευση.
Αυτά συμβαίνουν διότι το πρόβλημα του ανθρώπου που υποφέρει από διαταραχή άγχους δεν είναι λογικό αλλά ψυχολογικό. Θεωρητικά ο ίδιος γνωρίζει τι είναι σωστό και τι είναι λάθος. Συχνά ξέρει τι είναι αυτό που θα έπρεπε να κάνει για να βοηθήσει τον εαυτό του αλλά δεν μπορεί να το κάνει. Όταν λοιπόν εμείς προβάλλουμε επίμονα λογικά επιχειρήματα για να αλλάξουμε τις εμμονές και τα αρνητικά του αισθήματα τότε είναι σαν να τον φέρνουμε ξεκάθαρα αντιμέτωπο με την αδυναμία του να κάνει το σωστό. Έτσι αντί να τον βοηθούμε μεγεθύνουμε την απογοήτευση του. Αυτό που χρειάζεται περισσότερο αυτός που βασανίζεται από διαταραχή άγχους δεν είναι οι σωστές συμβουλές αλλά ο σεβασμός των αδυναμιών του και η αναγνώριση της αξίας της προσωπικότητάς του. Η αγάπη και σε αυτή την περίπτωση είναι πολύ περισσότερο θεραπευτική από τα λόγια.
Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 30/03/03