Η Καβάλα σήμερα είναι μιά από τις μεγαλύτερες (περίπου 80.000 κάτοικοι) μετά την Θεσσαλονίκη πόλεις της Βόρειας Ελλάδας. Είναι κτισμένη αμφιθεατρικά στις πλαγιές του μικρού βουνού Σύμβολου.
Η ιστορία της αρχίζει από τον 7ο πχ αιώνα με το όνομα Νεάπολις σαν αποικία των Θασίων. Αργότερα , σαν επίνειο της πόλης των Φιλίππων γνωρίζει κάποια ακμή κατά τους χρόνους του Μακεδονικού κράτους του Φιλίππου. Τον 8ο μχ αιώνα είναι γνωστή με το όνομα Χριστούπολις και μετά από έντονες περιπέτειες και αγώνες την εποχή των Σταυροφοριών καταστρέφεται από τους Τούρκους και εξαφανίζεται. Εμφανίζεται πάλι γύρω στο 1500 μχ με το σημερινό της όνομα και εξελίσσεται γρήγορα σε σημαντικό λιμάνι ιδια ίτερα μετά την Μικρασιατική καταστροφή οπότε ο πληθυσμός της διπλασιάζεται φθάνοντας περίπου τις πενήντα χιλιάδες.
Η επεξεργασία του καπνού δίνει στην πόλη ένα ξεχωριστό πρόσωπο με έντονους κοινωνικούς αγώνες αλλά και ιδιαίτερη οικονομική άνθηση. Απομεινάρια της εποχής αυτής τα χαρακτηριστικά καπνομάγαζα μερικά από τα οποία έχουν αντέξει στον χρόνο και στην μανία της πολυκατοικιοποίησης. Η μετανάστευση, ο πόλεμος, η κατοχή και ο εμφύλιος οδήγησαν στην μείωση του πληθυσμού της που άρχισε να αυξάνει σημαντικά μετά την επιστροφή των μεταναστών και την οικονομική ανάπτυξη που οφείλεται και στά εργοστάσια λιπασμάτων, επεξεργασίας πετρελαίου, μαρμάρου και άλλων προϊόντων. Η μορφή της πόλης όμως έχει αλλάξει σημαντικά με την συσσώρευση των πολυκατοικιών και με την ανάλογη βιομηχανική αλλά και αστική ρύπανση.
Αξιοθέατα
Η παλιά πόλη, που σήμερα είναι γνωστή με το όνομα Παναγία, διατηρεί σε ένα βαθμό το παλιό χρώμα της Καβάλας. Στην συνοικία αυτή ξεχωρίζουν από μακριά τα τείχη και το φρούριο, απομεινάρια των προσπαθειών τόσ ο των πρώτων κατοίκων όσο και των τελευταίων κατακτητών να κρατήσουν αυτό το λιμάνι και ταυτόχρονα αυτό τον κόμβο της Εγνατίας οδού. Στην ίδια συνοικία μπορεί κανείς να επισκεφθεί το Κάστρο, που δεσπόζει
μαζί με τις Καμάρες στην πόλη, το σπίτι και το άγαλμα του Μεχμέτ Αλή, ιδρυτή της τελευταίας αιγυπτικής δυναστείας, όπως επίσης και το Ιμαρέτ, πτωχοκομείο με έντονα τα στοιχεία της ισλαμικής αρχιτεκτονικής που κινδυνεύει να καταρρεύσει μιά και αποτελεί ακόμα περιουσία του Αιγυπτιακού κράτους.
Μέσα στην πόλη της Καβάλας χαρακτηριστικά στοιχεία της οικονομικής ακμής της αποτελούν ορισμένα οικοδομήματα, ξένα μερικές φορές προς την φυσιογνωμία της πόλης, όπως το Δημαρχείο, και ορισμένα άλλα οικήματα που δυστυχώς έχουν πνιγεί κυριολεκτικά από τις άχρωμες πολυκατοικίες που υψώνονται πυκνότερες καί από το όμορφο περιαστικό δάσος που δυστυχώς αποτελεί ανάμνηση μετά την καταστρεπτική φωτιά του καλοκαιριού του 85.
Στο Μουσείο της Καβάλας, στην παραλία, μπορεί κανείς να θαυμάσει τα ευρήματα από την προϊστορική εποχή μέχρι τους ρωμαϊκούς χρόνους, της Νεάπολης, της Αμφίπολης και πολλών άλλων περιοχών τόσο του νομού όσο και της ευρύτερης περιοχής.
Δεν πρέπει να παραλείψει κανείς να επισκεφθεί την αρχαία πόλη των Φιλίππων με το Θέατρο, τα ερείπια διαφόρων εποχών της ιστορίας της και το μουσείο. Αν μ άλιστα βρεθεί και την κατάλληλη εποχή εκεί μπορεί να παρακολουθήσει σημαντικές παραστάσεις στα πλαίσια του Φεστιβάλ Φιλίππων Θάσου.
Θα ήταν τέλος παράλειψη να μην αναφερθεί η Θάσος, τόσο για τα αρχαιολογικά της αξιοθέατα, όσο και για το πλούσιο φυσικό της περιβάλλον θαλασσινό και βουνίσιο (όσο έχει απομείνει μετά από τις φωτιές των τελευταίων ετών).
Η ακρόπολη της Καβάλας εντάσσεται στους μεσαιωνικούς περιβόλους της "λευκής εποχής", δηλαδή, των χρόνων που ακόμα δεν είχε επικρατήσει στην πολεμική τεχνική η χρήση της πυρίτιδας. Η έλλειψη ενός ισχυρού οχυρωματικού χαρακτήρα διακρίνει την κατασκευή των πύργων, των εισόδων και των τειχών.
Στη χερσόνησο της Παναγίας Καβάλας ελέγχονται οι εκσκαφές θεμελίων σε όλες τις οικοδομές.
Από το 1964 ως το 1969 έγιναν εκτεταμένες εργασίες συντήρησης, συμπλήρωσης και ανακατασκευής τμημάτων του τείχους, ενώ αργότερα, στα διαστήματα μεταξύ 1973-74 και 1978-79, έγιναν εργασίες συντήρησης του τμήματος του παράλιου τείχους πίσω από το Τελωνείο Καβάλας.
Συντάσσεται, επίσης, μελέτη του ΤΕΕ και του Πολυτεχνείου Αθηνών σε συνεργασία με την 12η ΕΒΑ, για το προσεκτικό αρμολόγημα όλων των επιφανειών του τείχους, για την πλήρωση των ρωγμών και την αποτροπή των διογκώσεων που παρουσιάζει σε διάφορα σημεία του από τις κατά καιρούς επιχώσεις και το βάρος των υπερκείμενων κατοικιών.
Τα σημαντικότερα μνημεία του αρχαιολογικού χώρου είναι:
Η ακρόπολη Καβάλας.
Κορωνίδα του ιστορικού κέντρου της Καβάλας, υψώνεται στην κορυφή της βραχώδους χερσονήσου της Παναγίας Καβάλας. Χρονολογείται στις αρχές του 15ου αιώνα και διαδέχτηκε τη βυζαντινή ακρόπολη, που καταστράφηκε το 1391. Περιλαμβάνει τους βασικούς χώρους για την άμυνα, όπως προμαχώνα, δεξαμενή νερού, αποθήκη εφοδίων (αργότερα φυλακή), φυλάκιο καθώς και τον κυκλικό πύργο που σώθηκε από τη βυζαντινή περίοδο.
Παράλιο τείχος.
Το τμήμα της μεσαιωνικής οχύρωσης της Καβάλας, κατασκευασμένο σε πολλές φάσεις, περικλείει τη βραχώδη χερσόνησο του παραδοσιακού οικισμού της Παναγίας Καβάλας.